ਹਰਿਦੁਆਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਰੱਬ ਜਾਂ ਦੇਵਤੇ ਦਾ ਨਿਵਾਸ”। ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਜਾ ਕੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹਰਿਦੁਆਰ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਮੂਰਤ ਉਭਰਨ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮੰਤਰਾਂ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਗਏ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਜਾਂ ਐਡਵੈਂਚਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਥਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਤੁਹਾਡਾ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇਬ. ਜਾਣ ਲਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੀ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖਾਣ-ਪੀਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਪੈਸੇ ਖਰਚਣੇ ਪੈਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਕਰੀਬ 1 ਤੋਂ 2 ਹਜ਼ਾਰ। ਤਾਂ ਆਓ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਫਤ ਥਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ।
ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਘਾਟ, ਹਰਿਦੁਆਰ – Har Ki Pauri Ghat, Haridwar
ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਪੈਰ ਜੋ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਇੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਕੰਧ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿ ਕੀ ਪਉੜੀ ਨੂੰ ਗੰਗਾਦੁਆਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਾਂ ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ, ਹਰਿਦੁਆਰ – Maa Chandi Devi Temple, Haridwar
ਚੰਡੀ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿੱਧ ਪੀਠ ਹੈ ਜੋ ਦੇਵੀ ਚੰਡੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਦੇਵੀ ਦੁਰਗਾ ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਜ਼ਰੂਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੀਲ ਪਰਵਤ ਦੇ ਉੱਪਰ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਹ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਯੁੱਧ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੇਵੀ ਨੇ ਚੰਦ-ਮੁੰਡਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ੰਭ-ਨਿਸ਼ੁੰਭ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਸੁੱਚਨ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੂਰਤੀ ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਸਪਤ੍ਰਿਸ਼ੀ ਆਸ਼ਰਮ – Saptrishi Ashram
ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਆਸ਼ਰਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਆਸ਼ਰਮ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਸਥਾਨ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਸ਼ਰਮ ਦਾ ਸਥਾਨ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਪਤਰਿਸ਼ੀ ਕਸ਼ਯਪ, ਵਸ਼ਿਸ਼ਟ, ਅਤਰੀ, ਵਿਸ਼ਵਾਮਿੱਤਰ, ਜਮਦਗੀ, ਭਾਰਦਵਾਜ ਅਤੇ ਗੌਤਮ ਦੇ ਸੱਤ ਮਹਾਨ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਧਿਆਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਸ਼ਾਂਤੀਕੁੰਜ ਗਾਇਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ – Shantikunj Gayatri Parivar
ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਸ਼ਰਮ ਸੰਤਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਅਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਹੌਲ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਯੋਗਾ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਸ਼ਰਮ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਈ ਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਂਤੀਕੁੰਜ ਆਸ਼ਰਮ ਨੂੰ 1971 ਵਿੱਚ ਅਖਿਲ ਵਿਸ਼ਵ ਗਾਇਤਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਮਕ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਪਾਰਕ – Swami Vivekanand Park
ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਪਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਪਾਰਕ ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਹਰਿ ਕੀ ਪੌੜੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਕੁਝ ਮਨੋਰੰਜਨ ਪਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਮਨਮੋਹਕ ਪਾਰਕ ਤਿਕੋਣੀ ਆਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੂਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹਰੇ ਭਰੇ ਲਾਅਨ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬੁੱਤ ਪਾਰਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹੈ।
ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ – Vaishno Devi Mandir
ਇਹ ਮੰਦਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਦੀ ਨਕਲ ਵਾਂਗ ਦਿਸਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੇਵੀ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹਰਿਦੁਆਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਵੀ ਦੇਖਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਦਿਲਚਸਪ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸੁਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।