ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਵਾਲਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰ ਕਾਂਗੜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਾਲੀਧਰ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। 51 ਸ਼ਕਤੀਪੀਠਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਸ਼ਕਤੀਪੀਠ ਨੂੰ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਮੰਦਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਟਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਮਾਤਾ ਸਤੀ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਜੀਭ ਡਿੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਆਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਮੰਦਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋਵੋਗੇ।
9 ਕੁਦਰਤੀ ਲਾਟਾਂ ਬਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ –
ਹਿਮਾਚਲ ਦੇ ਇਸ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ 9 ਕੁਦਰਤੀ ਲਾਟਾਂ ਬਲਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਜਾਣਨ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਖੋਜ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ 9 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਖੋਦਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕੀ ਜਿੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ। ਬਾਹਰ
ਮੰਦਰ 1835 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ –
ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 9 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲਾਟ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਨੌਂ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਅੰਨਪੂਰਨਾ, ਚੰਡੀ, ਹਿੰਗਲਾਜ, ਵਿੰਧਿਆਵਾਸਨੀ, ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ, ਸਰਸਵਤੀ, ਅੰਬਿਕਾ, ਅੰਜੀਦੇਵੀ, ਮਹਾਕਾਲੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਾ ਭੂਮੀ ਚੰਦ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਨੇ 1835 ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।
ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ –
ਨਾ ਤਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲੱਗੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਸਕੇ | ਜਵਾਲਾ ਦੇਵੀ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਾਂਗੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 30 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੀ ਖੋਜ ਪਾਂਡਵਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਲਾਟ ਵਰਤਣ ਆਏ ਸਨ –
ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਮੰਦਰ ‘ਚ ਬਲਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕਾਫੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅੰਤ ‘ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੀ ਹੱਥ ਲੱਗੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਲਾਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।
ਅਕਬਰ ਨੇ ਅੱਗ ਬੁਝਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਯਤਨ ਕੀਤੇ –
ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੀ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਲੱਖਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਬਲਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਕਈ ਸ਼ੱਕ ਹੋਏ। ਉਸ ਨੇ ਅੱਗ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਦੇ ਕਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਗ ‘ਤੇ ਪਾਣੀ ਪਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇਣਾ, ਨਹਿਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਵੱਲ ਮੋੜਨਾ। ਪਰ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹੀਆਂ। ਦੇਵੀ ਦਾ ਇਹ ਚਮਤਕਾਰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਉੱਥੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਛਤਰੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦੇਵੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਉਸਦੀ ਭੇਟ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਛੱਤਰੀ ਡਿੱਗ ਗਈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਧਾਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਿਆ ਕਿ ਇਹ ਧਾਤੂ ਕਿਹੜੀ ਹੈ।