ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਫਰਜ਼ੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਵੀ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ। ਵਟਸਐਪ, ਮੈਸੇਂਜਰ, ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ, ਟਵਿੱਟਰ ਵਰਗੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ‘ਤੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਝੂਠੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗਿਰੋਹ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਫਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਝੂਠੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਏਜੰਡਾ ਹੈ ਅਤੇ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੁਹਾਡੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ‘ਤੇ ਹੈ।
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਝੂਠੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਟਸਐਪ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਕੱਲੇ ਭਾਰਤ ‘ਚ ਇਸ ਦੇ ਯੂਜ਼ਰਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰੋੜਾਂ ‘ਚ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਏਜੰਡੇ ਤਹਿਤ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਝੂਠੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਫੈਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਲੋਕ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਝੂਠੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ ਅਫ਼ਵਾਹਾਂ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਜਾਗਰੂਕ ਨਾਗਰਿਕ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਟਿਪਸ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਝੂਠੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਫੈਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚ ਸਕਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਹ ਝੂਠੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸੱਚ। .ਤਾਂ ਪਤਾ ਕੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ..
ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਦੇਸ਼ ‘ਤੇ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾ ਕਰੋ
ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੇ ਮੈਸੇਜ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੁਣੇ ਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਹੈ, ਤਾਂ ਗੂਗਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਪਤਾ ਲਗਾਓ ਕਿ ਉਸ ਸੰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਬ੍ਰੇਕਿੰਗ ਨਿਊਜ਼ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰੇਕਿੰਗ ਨਿਊਜ਼ ਨਾ ਸਮਝੋ। ਦਰਅਸਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬ੍ਰੇਕਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਘਬਰਾਹਟ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਗਲਤ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਸਪੈਲਿੰਗ ਸੁਨੇਹੇ
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਮੈਸੇਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਜਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਗਲਤ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਮੈਸੇਜ ‘ਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਭਰੋਸਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਇਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜਾਅਲੀ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਮੈਸੇਜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਡਿਲੀਟ ਕਰੋ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾ ਭੇਜੋ।
ਲਿੰਕ ਚੈੱਕ ਕਰੋ
ਕਈ ਵਾਰ ਮੈਸੇਜ ਨਾਲ ਲਿੰਕ ਵੀ ਸ਼ੇਅਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਿੰਕਾਂ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੰਦੇਸ਼ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਲਓ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਪੈਲਿੰਗ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਗਲਤੀ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਉਹ ਸਮਾਨ ਨਾਮ ਨਾਲ ਲਿੰਕ ਬਣਾ ਕੇ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮੈਸੇਜ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹੇ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਡਿਲੀਟ ਕਰ ਦਿਓ।
ਫਾਰਵਰਡ ਸੁਨੇਹਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚੋ
ਯੂਜ਼ਰਸ ਨੂੰ ਫਰਾਡ ਅਤੇ ਫਰਜ਼ੀ ਮੈਸੇਜ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵਟਸਐਪ ਨੇ 2018 ‘ਚ ਹੀ ਫਾਰਵਰਡ ਮੈਸੇਜ ਦਾ ਫੀਚਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕੋ ਕਿ ਮੈਸੇਜ ਫਾਰਵਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਭੇਜਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਫਾਰਵਰਡ ਮੈਸੇਜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰੋ। ਕਿਸੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਉਸ ਸੰਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਦਾਅਵਾ ਨੂੰ ਗੂਗਲ ‘ਤੇ ਚੈੱਕ ਕਰੋ ਜਾਂ ਪੀਆਈਬੀ ਦੇ ਤੱਥ ਜਾਂਚ ਦੇ ਟਵਿੱਟਰ ਹੈਂਡਲ ‘ਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਚੈੱਕ ਕਰੋ। ਫਾਰਵਰਡ ਕੀਤੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਭੇਜਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋ।
ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਸਵਾਲ
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਟਸਐਪ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਮੈਸੇਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਜਾਤੀ, ਧਰਮ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਉਸ ਮੈਸੇਜ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਤੱਥਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਅਤੇ ਪਤਾ ਲਗਾਓ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਸੰਦੇਸ਼ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਲਈ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਉਤਪਾਦ ਬਾਰੇ ਸੁਨੇਹੇ
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਮੈਸੇਜ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਸੰਬੰਧੀ ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦਵਾਈ ਆਦਿ ਦਾ ਲਿੰਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ।