ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ: ਤਵਾਂਗ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 3500 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਭੂਟਾਨ ਅਤੇ ਚੀਨ ਇਸ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਦੇਸ਼ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਰਫਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਵਾਂਗ ਦੀ ਮੁੱਖ ਨਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਤਵਾਂਗ ਚੂ ਹੈ।
ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬੋਧੀ ਮੱਠ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹਨ
ਤਵਾਂਗ ਸ਼ਹਿਰ, ਜੋ ‘ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਛੁਪਿਆ ਸਵਰਗ’ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬੋਧੀ ਮੱਠ ਲਈ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਹਾਸਾ ਦੇ ‘ਪੋਟਾਲਾ ਪੈਲੇਸ’ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੱਠ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ 1680 ਵਿੱਚ ਮਿਰਕ ਲਾਮਾ ‘ਲੋਦਰੇ ਮਯਾਮਤਸੋ’ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੱਠ ਵਿੱਚ ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਦੀ 7 ਮੀਟਰ ਉੱਚੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ 65 ਇਮਾਰਤਾਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ 570 ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੱਠ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇੱਥੋਂ ਪੂਰੀ ਤਵਾਂਗ ਘਾਟੀ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਤਵਾਂਗ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਇਸ ਮੱਠ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰਾਤ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੱਠ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਤਵਾਂਗ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਕੀ ਹੈ?
ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ, ‘ਤਾ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਘੋੜਾ ਅਤੇ ‘ਵਾਂਗ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਚੋਣ ਕਰਨਾ। ਤਵਾਂਗ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੀਰਾਕ ਲਾਮਾ ‘ਲੋਦਰੇ ਮਯਾਮਤਸੋ’ ਮੱਠ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਅਰਦਾਸ ਖਤਮ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਹ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਸਦਾ ਪਿਆਰਾ ਘੋੜਾ ਉੱਥੋਂ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਘੋੜੇ ਨੂੰ ਲੱਭਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦਾ ਘੋੜਾ ਰੁਕ ਕੇ ਉਸਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੈਵੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਲਾਮਾ ਨੇ ਉਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਮੱਠ ਬਣਵਾਇਆ। ਤਵਾਂਗ ਮੱਠ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਰਗਲਿੰਗ ਮੱਠ, ਰਿਗਲਿੰਗ ਮੱਠ, ਟਾਈਗਰਜ਼ ਡੇਨ ਮੱਠ ਵੀ ਦੇਖਣ ਯੋਗ ਹਨ।
ਇੱਥੇ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਝੀਲਾਂ ਹਨ
ਇੱਥੇ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਛੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਂਗੋਂਗ-ਤੇਂਗ-ਸੂ ਅਤੇ ਸੰਘਸਰ ਝੀਲ (ਮਾਧੁਰੀ ਝੀਲ) ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਖਿੜੇ ਹੋਏ ਆਰਕਿਡ ਫੁੱਲ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਨੂਰਾਨੰਗ ਫਾਲ, ਸੇਲਾ ਪਾਸ, ਬੁਮਲਾ ਪਾਸ ਅਤੇ ਕਈ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਮੋਨਪਾ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
ਤਵਾਂਗ ਵਿੱਚ ਮੰਗੋਲ ਨਸਲ ਦੇ ‘ਮੋਨਪਾ’ ਕਬੀਲੇ ਵਸਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਰੰਗੀਨ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਗਾਊਨ ਪਹਿਨਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਚੁਪਾ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰਦ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਕਮੀਜ਼ਾਂ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਟੋਹਥੁੰਗ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਕੋਟ ਪਹਿਨਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਨੂੰ ਖੰਜਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰ ‘ਤੇ ਯਾਕ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਇਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਟੋਪੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ‘ਗਾਮਾ ਸ਼ੋਮ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੋਨਪਾ ਪੱਥਰ ਅਤੇ ਬਾਂਸ ਦੇ ਬਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਾਧਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ ਹੈ। ਉਹ ਯਾਕ, ਗਾਂ, ਖੱਚਰ, ਭੇਡ ਆਦਿ ਜਾਨਵਰ ਪਾਲਦੇ ਹਨ।
ਤਵਾਂਗ ਦੇ ਮੁੱਖ ਤਿਉਹਾਰ
ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਵਾਂਗ ਨਿਵਾਸੀ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ‘ਤੇ ‘ਲੋਸਰ’ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਸੈਲਾਨੀ ਯਾਕ ਡਾਂਸ ਅਤੇ ਅਜੀ ਲਮਹੋ ਡਾਂਸ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਦੂਸਰਾ ਵੱਡਾ ਤਿਉਹਾਰ ‘ਤੌਰਗਿਆ’ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੁਸ਼ਟ ਆਤਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ‘ਤਵਾਂਗ ਮਹੋਤਸਵ’ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਡਾਂਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹਨ। ਪੋਨੂੰ, ਯੌਕਸੀ ਅਤੇ ਬੰਸਰੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਾਜ਼ ਹਨ।
ਨਾਮਗਿਆਲ ਚੋਰਟਨ ਕੀ ਹੈ?
ਤਵਾਂਗ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਲਾਨੀ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ‘ਤਵਾਂਗ ਵਾਰ ਮੈਮੋਰੀਅਲ’ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ‘ਨਾਮਗਿਆਲ ਚੋਰਟਨ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 40 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਯਾਦਗਾਰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਸਾਲ 1999 ਵਿੱਚ 1962 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ 2420 ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਲਾਈਟ ਐਂਡ ਸਾਊਂਡ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਿਖਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭੂਤ-ਝੋਲਕੀਆ ਮਿਰਚੀ ਅਤੇ ਮੱਖਣ ਦੀ ਚਾਹ
ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਘੱਟ ਹੀ ਮੱਖਣ ਵਾਲੀ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਮੱਖਣ ਚਾਹ ਯਾਕ ਦੇ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਮੱਖਣ ਤੋਂ ਬਣੀ ਨਮਕੀਨ ਚਾਹ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਹ ਇੱਥੇ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਭੂਤ ਝੋਲਕੀਆ ਮਿਰਚ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਮਿਰਚ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਆਮ ਮਿਰਚਾਂ ਨਾਲੋਂ 400 ਗੁਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ ਮਿਰਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਿਰਚ ਇੱਥੇ ਲਗਭਗ ਹਰ ਪਕਵਾਨ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਤਵਾਂਗ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲਾਂ
ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਜੂਨ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਹੈ।
ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਇਨਲਾਈਨ ਪਰਮਿਟ ਲੈਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ, ਕੋਲਕਾਤਾ, ਗੁਹਾਟੀ ਜਾਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਹਾਊਸ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਸਾਮ (ਗੁਹਾਟੀ) ਤੋਂ ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਤਵਾਂਗ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਹਾਟੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਰੇਲ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਮਾਰਗ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।