ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੰਦਰ: ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੂਰ ਉੱਤਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਿਰਮੌਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੀਆਂ ਬਰਫੀਲੀਆਂ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨਮੋਹਕ ਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਕਰਸ਼ਕ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਲੜੀ ਲਈ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਰੂਹਾਨੀ ਆਭਾ ਹਰ ਸਾਲ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਉੱਤਮ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਰਣਬੀਰੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ – ਜੰਮੂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰਣਬੀਰੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਅਜੀਬ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਸ਼ਿਵ ਭਗਤ ਰਾਜਾ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੱਬੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਰਣਬੀਰੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿਵਲ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ‘ਲਿੰਗਮ’ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜੋ 12 ਤੋਂ 18 ਇੰਚ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਸਵੇਰੇ 5 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਰਘੁਨਾਥ ਮੰਦਿਰ- ਰਘੂਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅਦਭੁਤ ਹੈ। ਜੰਮੂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਇਹ ਮੰਦਰ ਇਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਅਵਤਾਰ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਮੰਦਰ ਹਨ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਾਮਾਇਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹਨ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 25 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਮਹਾਰਾਜਾ ਗੁਲਾਬ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਨ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਜੰਮੂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਫੱਤੂ ਚੌਗਾਨ, ਪੱਕੀ ਢਾਕੀ, ਮਝੀਂ ਪਹੁੰਚੋ। ਇੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਸਵੇਰੇ 6 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ ਭਗਵਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਅਮਰਨਾਥ ਮੰਦਿਰ (ਪਹਿਲਗਾਮ)— ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਉੱਚੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਅਮਰਨਾਥ ਮੰਦਰ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਇੱਥੇ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੌਜੂਦਾ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜੋ 5ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਇੱਕ ਤੰਗ ਖੱਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ 3888 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਇਹ ਮੰਦਰ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਅਗਸਤ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਵੇਰੇ 4 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 11 ਵਜੇ ਤੱਕ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਪਹਿਲਗਾਮ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਸੜਕ ਦੁਆਰਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹੋ।
ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ – ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਤਿਰੂਪਤੀ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਮਾਤਾ ਰਤੀ ਜਾਂ ਵੈਸ਼ਨਵੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ 5200 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਪੈਦਲ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਯਾਤਰੀ ਕੈਂਪ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੀ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਹੈ। ਸੈਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਜੰਮੂ ਕਟੜਾ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਸਵੇਰੇ 5 ਵਜੇ ਤੋਂ ਦੁਪਹਿਰ 12 ਵਜੇ ਤੱਕ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸ਼ਾਮ 4 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਮੰਦਿਰ – ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰਿਆ ਮੰਦਿਰ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸੱਚੀ ਮਿਸਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਗੋਪਦਰੀ ਪਹਾੜੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਈ ਪਰਤਾਂ ਦੇ ਅਸ਼ਟਭੁਜ ਤਹਿਖਾਨੇ ‘ਤੇ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮੰਦਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਪੱਕੀ ਹੈ। 371 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ, ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸੁੰਦਰ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਵਾਦੀਆਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਮਨਮੋਹਕ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਪਹਾੜੀ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੋਂ ਰਾਤ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।