ਜਦੋਂ 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਸਰਹੱਦ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਮਹਿਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਅੱਜ ਉਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਆਓ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਕਦੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰੋਹਤਾਸ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ – Rohtas Fort in Pakistan
ਰੋਹਤਾਸ ਦਾ ਕਿਲਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਜੇਹਲਮ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੀਨਾ ਕਸਬੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਰੋਹਤਾਸ ਦਾ ਕਿਲਾ, ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਦੁਆਰਾ 1540 ਅਤੇ 1547 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਲਗਭਗ 4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਰੋਹਤਾਸ ਕਿਲ੍ਹਾ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ‘ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਾ। ਇਸ 12 ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਵਾਲੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਡੇਰਾਵਰ ਕਿਲ੍ਹਾ – Derawar Fort in Pakistan
ਡੇਰਾਵਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਚੋਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਗਭਗ 12 ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲਾ ਅਜੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਚੋਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਇੱਟਾਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਇਹ ਕਿਲਾ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹਿਲ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 30 ਮੀਟਰ ਉੱਚੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਘੇਰਾ 1500 ਮੀਟਰ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਸਕ ਨੇ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਜੈਸਲਮੇਰ ਅਤੇ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਾ ਰਾਵਲ ਦੇਵਰਾਜ ਭੱਟੀ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ ਬਹਾਵਲਪੁਰ ਦੇ ਨਵਾਬ ਸਾਦਿਕ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ 1733 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਾਲਟਿਤ ਕਿਲਾ – Baltit Fort in Pakistan
ਬਾਲਟਿਤ ਕਿਲ੍ਹਾ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪੁਨਰ-ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਬਹਾਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਚੋਟੀ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ, ਇਸ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਕਈ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ 1945 ਤੱਕ ਹੰਜ਼ਾ ਦੇ ਮੀਰ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਨਿਵਾਸ ਰਿਹਾ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 2004 ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਬਰਤਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਾਣੀਕੋਟ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ – Ranikot Fort in Pakistan
ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੰਧ ਦੀ ਮਹਾਨ ਕੰਧ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰਾਨੀਕੋਟ ਦਾ ਕਿਲਾ ਜਮਸ਼ੋਰੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਲਗਭਗ 32 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਰਾਣੀਕੋਟ ਦਾ ਕਿਲਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਿਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਈ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। 1993 ਤੋਂ, ਰਾਣੀਕੋਟ ਦਾ ਕਿਲਾ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਈਟਾਂ ਦੀ ਅਸਥਾਈ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਕਿਲਾ – Lahore Fort in Pakistan
ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਕਿਲਾ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਕਿਲੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹਾ 400 ਕਨਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ 1566 ਈ. ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕਈ ਮੁਰੰਮਤ ਵੀ ਹੋਈ ਹੈ। 1981 ਵਿੱਚ, ਲਾਹੌਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸਥਾਨ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਦੂ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ – Skardu Fort in Pakistan
ਸਕਾਰਦੂ ਦਾ ਕਿਲਾ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਕਾਰਦੂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾਰਪੋਚੋ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ “ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜਾ”। ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਅਲੀ ਸ਼ੇਰ ਖਾਨ ਨੇ ਸੋਲ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਸਮੇਤ ਕਈ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।