12 ਸਤੰਬਰ 2022 ਨੂੰ 1897 ਵਿੱਚ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੀ 125ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀ ਆਪਣੀ ਅਥਾਹ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਲਈ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅੱਜ ਤੋਂ 125 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 10,000 ਅਫਗਾਨ ਧਾੜਵੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਦਲੇਰ ਅਤੇ ਨਿਡਰ ਰੂਪ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਏ। ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਦੀ ਲੜਾਈ 1897 ਵਿਚ ਸਮਾਣਾ ਰਿਜ ‘ਤੇ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਹੈ। ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚੌਕੀ ਸੀ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਲੌਕਹਾਰਟ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਗੁਲਿਸਤਾਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਚਾਰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰੁਕਾਵਟ ਦੇ ਜਾਰੀ ਰਹੇ। ਇਸ ਜੰਗ ਦੇ 125 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
12 ਸਤੰਬਰ 1897 ਨੂੰ ਸਿਰਫ 21 ਸਿੱਖ ਫੌਜੀ ਅਫਗਾਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਖੜੇ ਹੋਏ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਿਲੇ ਤੋਂ 21 ਸਿੱਖ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਲਗਭਗ 6 ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਲਗਭਗ 600 ਅਫਗਾਨੀ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਿਖਾਈ। ਸਾਰੀਆਂ ਔਕੜਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ ਲੜਦੇ ਰਹੇ। ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੱਠੀ ਭਰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਬਹਾਦਰੀ ਕਾਰਨ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅਫਰੀਦੀ ਅਤੇ ਔਰਕਜ਼ਈ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੇ ਗੁਲਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਲੌਕਹਾਰਟ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ਭਾਰਤ-ਅਫ਼ਗਾਨ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ’ ਨੇ ਬਣਵਾਏ ਸਨ। ਲੌਕਹਾਰਟ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਗੁਲਿਸਤਾਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਨਾਂ ਦੀ ਚੌਕੀ ਸੀ। ਇਹ ਚੌਕੀ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਲਈ ਅਫਸਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਸੀ। ਸਾਰਾਗੜ੍ਹੀ ਚੌਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ 36ਵੀਂ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। 12 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਪਸ਼ਤੂਨ ਹਮਲਾਵਰਾਂ (ਅਫਰੀਦੀ ਅਤੇ ਔਰਕਜ਼ਈ) ਨੇ ਲੌਕਹਾਰਟ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 21 ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਬਹਾਦਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਡਰ ਆਫ਼ ਮੈਰਿਟ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾ ‘ਤੇ ‘ਕੇਸਰੀ’ ਨਾਂ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵੀ ਬਣੀ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸਫਲਤਾ ਸੀ. ਇਸ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਅਕਸ਼ੇ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਹੌਲਦਾਰ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਸਿੱਖ ਰੈਜੀਮੈਂਟ 12 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ 21 ਬਹਾਦਰ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਵਵਰਹੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਵੈਡਨਸਫੀਲਡ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਟੁਕੜੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੌਲਦਾਰ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਦਾ 10 ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਬੁੱਤ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਮੂਰਤੀ 6 ਫੁੱਟ ਉੱਚੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਖੜੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੂਰਤੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਕਈ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਫੌਜ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ। ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੁੱਤ 38 ਸਾਲਾ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਲਿਊਕ ਪੈਰੀ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਾਰਕ ‘ਤੇ ਕਰੀਬ 1 ਲੱਖ 36 ਹਜ਼ਾਰ ਪੌਂਡ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।