ਇਸ ਸਾਵਣ ਤੁਸੀਂ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੰਦਰ ਜਗੇਸ਼ਵਰ ਧਾਮ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਮੰਦਰ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਅਲਮੋੜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਸਾਵਣ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਤੋਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੂਜਾ ਲਈ ਇਸ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿਚ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਮੰਦਰ ਹਨ, ਜੋ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਇਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਛਾਣ ਹੈ।
ਲਿੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਇੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ।
ਜਗੇਸ਼ਵਰ ਧਾਮ ਦਾ ਵਰਣਨ ਸਕੰਦ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲਿੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪਤਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲਵ-ਕੁਸ਼ ਨੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਯੱਗ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਗੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ 124 ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਗੇਸ਼ਵਰ ਆਏ ਸਨ
ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਗੇਸ਼ਵਰ ਧਾਮ ਵਿੱਚ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਈ ਮੰਦਰਾਂ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਿਵਾਸ ਅੱਠਵੇਂ ਜਯੋਤਿਰਲਿੰਗ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਇੱਥੇ ਅਨਾਦਿ ਕਾਲ ਤੱਕ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਇਹ 7ਵੀਂ ਤੋਂ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਦੇ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਮੰਦਰ ਕਟਯੂਰ ਅਤੇ ਚੰਦ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਇਹ ਮੰਦਰ ਕਟਯੂਰ ਅਤੇ ਚੰਦ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਮੰਦਰ ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਕੁਬੇਰ ਦਾ ਮੰਦਰ ਵੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਕੁਬੇਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇਸ ਦਾਰੂਕਾਵਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਧੀ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ ਤਾਂ ਦੇਵਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸਤਤ ਕੀਤੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਇੰਦਰ, ਵਰੁਣ, ਕੁਬੇਰ, ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਲਕਸ਼ਮੀ, ਨਵਦੁਰਗਾ, ਨੀਲਕੰਠ, ਸੂਰਜ, ਯਮ ਆਦਿ ਸਾਰੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੰਦਰ ਹਨ।
ਆਦਿ ਸ਼ੰਕਰਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਜਗੇਸ਼ਵਰ ਧਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਥੇ ਬੁਰਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਹਾਮਰਿਤੁੰਜਯ ਮੰਤਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਇੱਛਾ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।